Termometre Nedir, Çeşitleri ve Özellikleri

Termometre, sıcaklık ölçen aletlerin genel adıdır. Termometre, eski Yunancadan gelen thermos kelimesiyle ölçüm anlamına gelen metros kelimesinin birleşiminden ortaya çıkmış yabancı kökenli bir kelimedir. Termometre dendiğinde akla gelenler sıvılı tip olarak bilinen, üzerinde derece bölüntüleri bulunan, cam malzemeden imal modellerdir. Sıvılı termometre modelleri, içerisinde renklendirilmiş, sıcaklıkla genleşerek yükselen özel sıvılar bulunur. Sıvı çeşidi olarak civa veya alkol kullanılır. Her iki sıvının da sıcaklık değişimlerine göre orantılı bir genleşme katsayıları vardır.

Cıva zehirli bir metaldir bu nedenle termometrenin kırılmasıyla yaşanan birçok zehirlenme vakası bulunmaktadır. Ayrıca civanın donma sıcaklığı -39 °C olduğundan düşük sıcaklıklarda sağlıklı sonuçlar elde edilemez. Alkol ise karışım oranına bağlı olarak -80 °C sıcaklığa kadar sıvı kalabilmektedir. Sıvılı termometreler okuma güçlüğünden dolayı çok hassas ölçümlerde kullanılamaz ve ani değişikliklerde tepki süresi uzundur. Soğutma sistemlerinde kullanılan bir diğer tip termometre ise gazlı termometredir. Gazlı termometrelerde boru şeklinde haznede bulunan gazın (genellikle hidrojen gazı) sıcaklık değerine göre değişen hacim veya basınç değerinin mekanik bir düzenekle gösterge kısmına aktarılması şeklinde çalışır. Günlük işlerde kullanmak için uygun değildir. Genellikle deneysel ölçümlerde tercih edilir. Genleşme prensibine göre çalışan bir başka termometre tipi de bimetal termometredir. Bimetal, iki farklı uzama katsayılı metalin birbirine yapıştırılmasıyla elde edilmiş ısıyla şekil değiştirebilen bir parçadır.

Bimetal termometreler sanayi tipi kullanımlar için uygundur. Sıvıların ve özellikle kimyasal maddelerin ölçümünde tercih edilirler. Uygulamada en çok tercih edilen termometreler ise dijital termometrelerdir. Dijital termometreler, elektronik devrelerde kullanılan özel maddelerden yapılmış iletkenlerin ısı etkisiyle direnç değerlerinin değişimi prensibiyle çalışır. Elektrik akımı, geçtiği telin çapı ve malzemenin çeşidine göre bir dirençle karşılaşır. Telin elektrik akımına gösterdiği direnç arttığında tel ısınmaya başlar. Özel malzemelerden üretilen bazı devre elemanlarının sıcaklıkla orantılı bir şekilde direnç değerleri de değişir. NTC adı verilen ve dijital termometre, termostat gibi devre elemanlarında duyarga olarak kullanılabilen özel iletkenler, sıcaklığa bağlı olarak direnç değerlerini düşürürler. Direncin bu özelliğinden faydalanılarak dijital işlemleri yürüten mikrodenetleyici (yonga bilgisayar) sıcaklık değerini hesaplayabilir. Dijital termometreler diğer termometre çeşitlerine göre daha hassas ölçüm yapabilir ve eğer cihazla ilgili bir sorun yoksa okuma hatası çok azdır. Sıcaklık duyargası olarak NTC kullanılan dijital termometreler -40 °C ve 80 °C aralığında çalışır.

Soğutma sistemi sıcaklık ölçümlerinin çoğu için NTC tipi hissediciler yeterlidir. Daha yüksek örneğin bir fırının sıcaklığını ölçecek duyargaya ihtiyacımız varsa bu durumda termokupl adı verilen duyargalar kullanılır. Termokupllar  700 °C sıcaklığa kadar ölçüm yapabilir.

Vitrin ve market tipi soğutucuların kontrolünde dijital termostatlar kullanılır. Dijital termostat, termometrenin görevini yapmakla birlikte üzerinde bulunan rölelerle kompresör, fanlar ve buz eritme ısıtıcılarını (defrost) kontrol edebilir. Atölyede kullanacağınız bir termometreye ihtiyacınız varsa sadece termometre fonksiyonu olan bir cihaz almak yerine dijital termostat kullanmak daha uygundur. Dijital termostatlar iç ve dış sıcaklıkları ölçmenin yanında ayarlandığı bir sıcaklık değerine geldiğinde alarm verebilir veya bağlayacağınız bir ikaz lambasını yakabilir.